․ Եղջերուի մահը: Հովհ. Թումանյան

Անտառը  հառաչանքով  լիքն  էր։

Աշնան  չարագույժ  ցրտերն  ու  անգութ  որսկանները  մտել  էին  նրա  մեջ։  Իր  մահաբեր  թույնը  թափելով՝  սուլում  էր  դառնաշունչ  քամին։  Նրա  շնչից  գունատված  տերևները  դողդողում  էին,  անհասկանալի  լեզվով  ցավալի  սվսվում,  դալկանում,  դեղնում  ու  իրանց-իրանց  թափվում  և  թափվելով  տխուր  շրշում,  անզոր  հառաչում  էին։  Այստեղ  ու  այնտեղ  որոտում  էր  որսկանի  հրացանի  ձայնը,  անտառը  թնդում,  արձագանք  էր  տալիս  և  ամեն  արձագանք  տալով՝  կարծես  թե  ահագին  «վա՜յ»  էր  կանչում  իր  խոր  թավուտներից։  Ճիշտ  որ  վա՜յ…

Կորչում  էին  նրա  պայծառ  օրերը,  ընկնում  էին  նրա  դալար  զարդերը,  հալածվում  ու  կոտորվում  էին  նրա  սիրուն  երեները,  և…  հառաչում  էր  նա։  Չէ՞  որ  նա  էլ  գիտե  զգալ,  չէ՞  որ  այնտեղ  էլ  կենդանության  շունչ  կա,  ցավ  ու  կսկիծ  կա։

Ահա  վերջին  տագնապի  մեջ  է  անտառի  չքնաղ  թագուհին։  Որսկանի  ձեռքից  փախած՝  նա  վայր  է  ընկել  բրնուտում։  Գնդակատեղից  դեռ  հոսում  է  նրա  արյունը,  իր  աչքով  տեսնում  է,  զգում  է  այն  սոսկալի  փոփոխությունը,  որ  կատարվում  է  իր  մեջ,  իր  շուրջն  էլ  փոխվում  է,  ինքն  էլ  այն  չի,  ինչ  որ  առավոտն  էր…  Բայց  այս  ի՛նչ  զարհուրելի  բան  է.  ինչու  էլ  այն  չի,  ինչու  էլ  չի  կարողանում  կանգնել,  փախչել…  Օրհասական  ջանքեր  է  անում,  տանջվում  է,  տանջվում  և  ճգնում  է  պարզել,  թե  ախար  ի՞նչ  պատահեց,  այն  ի՞նչ  էր…  Եվ  շփոթ  ու  աղոտ  հիշում  է,  որ  արածում  էր  իր  հորթուկի  հետ…  հանկարծ  մի  բան  որոտաց…  մի  տաքություն  զգաց  ու  վայր  ընկավ…  ականթոթափել  կանգնեց…  իր  սիրուն  հորթուկը…  Բայց  հիշողության  թելը  կորավ,  ուշքը  խառնվեց,  ուժ  չկա…

Նա  զգաց,  որ  ծարավից  պապակում  էր,  այրվում  էր  ներսը…  Հիշեց  ներքև՝  ձորակում  վազող  վտակը,  խոնարհած  ճյուղերի  տակ  կարկաչող  այն  վճիտ-պսպղուն  ալիքները…  Նրա  մտքով  կայծակի  արագությամբ  միասին  եկան  ու  անցան  հովասուն  անտառներում  անցկացրած  օրերը  և  մշուշապատ  առավոտները,  երբ  նա  առողջ  ու  թեթև  իջնում  էր  այն  ձորակն  ու  կուշտ-կուշտ  խմում  էր  սառը  ջրերից…  Այժմ  էլ  փափագում  էր  սաստի՜կ-սաստի՜կ,  բայց  որքան  աշխատում  էր՝  չէր  կարողանում  բարձրանալ։  Ամեն  շարժվելով  ճղփում  էր  նրա  տակ  լճացած  արյունը  և  կրկին  սկսում  էր  ծորել  գնդակատեղից։  Բայց  արյունը  բարակեց,  ցավն  էլ  առաջվա  նման  չէր  նեղացնում․  նա  թմրեց,  զգաց,  որ  քունը  տանում  էր  մի  տեսակ,  խավարը  թանձրանում  էր  շուրջը,  և  հետզհետե  աչքերը  մթնում  էին։
Արևն  իր  վերջին  շողերը  քաշել  էր  լեռների  ետևը։  Ամեն  ձեն  ու  ձուն  կտրել  էր  անտառում։

Գիշերվան  ցուրտն  ընկավ։  Սթափվեց  եղջերուն,  լիակուրծ  ու  ագահ  շունչ  քաշեց,  լայն-լայն  բաց  արավ  շշմած  աչքերը…  վերևը  փոքրիկ  լույսեր  ցոլացին։  Այդ  աստղերն  էին  երկնքում։  Նա  հասկացավ,  որ  գիշերը  հասել  էր։  Վերջին  ուժերը  հավաքեց,  ջանք  արավ,  շարժվեց,  մինչև  անգամ  ծնկները  բարձրացրեց  և…  կրկին  ընկավ  մի  ծանր  ու  անզոր  թառանչով։  Նա  լսեց  իր  թառանչը,  և  այդ  վերջին  ձայնն  էր,  որ  նա  լսեց  այս  աշխարհքում։

Առաջադրանքներ:
1.Դուրս գրիր անծանոթ բառերն ու բառարանով բացատրիր:

2.Դո՛ւրս գրեք բնության նկարագրության այն հատվածները, որոնք նախապատրաստում, հուշում են սպասվելիք-կատարվելիք գործողությունները:
Անտառը  հառաչանքով  լիքն  էր։

3. Համաձա՞յն եք հետևյալ մտքերի հետ: Հիմնավորե՛ք:

• Պատմվածքի սյուժեն հեքտաքրքիր չէ, չկային իրար հաջորդող բազմազան գործողություններ: համաձայն եմ այս ստեղծագործությունը միտքը դրա պատճառով մի քիչ անհասկանալի է
• Պատմվածքը հիմնված էր հուզականության վրա, առանց սյուժետային գծի զարգացման:
  Այո Հովանես Թումանյանը կարծես շեշտը դրած լինի հուզականության վրա
• Եղջերուի կերպարն ու ապրումները համոզիչ չեն:
  Ոչ քանի որ կարծես շեշտը դրած լինի հուզականության վրա դրա պատճառով համոզում է
• Պատմվածքի գաղափարը մարդու ու բնության միասնականությունն է, ներդաշնակությունը։
  ոչ

Պարապմունք 53

Առաջադրանքներ։

1․ Պարզել, թե արդյոք ուղղանկյուն եռանկյուն է այն եռանկյունը, որի կողմերն արտահայտվում են հետևյալ թվերով․

ա) 6;8;10, — Այո

բ) 5;6;7, — Ոչ

գ) 9;12;15, — Այո

դ) 10;24;26, — Այո

ե) 3;4;6 — Ոչ

զ) 11;9;13б — Ոչ

է) 15;20;25։ — Այո

2. Ըստ գծագրերի տվյալների որոշել անհայտները․

ա)

x = 15սմ

բ)

BD = 8սմ
AF = 16սմ

գ)

h = 8 ֆուտ = 2.4384 մ

3. Ըստ գծագրերի տվյալների որոշել անհայտները․

1) x = 4.24
2) x = 8
3) x = 4.24
4) x = 6; S = 24
5) x = 11.6
6) A√3

4. Հավասարասրուն եռանկյան պարագիծը 62 է, իսկ հիմքը՝ 20 : Գտնել հիմքին տարված բարձրությունը։

h = 18.46

Письмо тем, кто остается в средней школе

Первое и, наверное, самое важное, что я узнал в этом году, это то, что каждый из нас уникален. Мы все имеем свои сильные и слабые стороны, и это нормально. Важно найти свое место и делать то, что нравится и приносит радость.

Что касается того, что у меня получалось и что нет, я понял, что успех не всегда приходит сразу. Есть вещи, которые мне удавалось делать легко, а есть и те, над которыми я работал дольше, прежде чем достичь желаемого результата. Важно помнить, что ошибки — это часть процесса обучения, и они помогают нам стать лучше.

Պարապմունք 54

Առաջադրանքներ։

1․ Լուծել հավասարումները․

x₁ = 0, x₂ = -3
x₁ = 1, x₂ = 1
x₁ = 2, x₂ = 2
x₁ = 3, x₂ = 2
x₁ = 0.228714, x₂ = -0.728714
x₁ = 0.2, x₂ = -3

2․Լուծել հավասարումները․

x₁ = 1.5, x₂ = -0.5
x₁ = 1.(6), x₂ = -0.(3)
x₁ = 3, x₂ = 0.5
x₁ = 0.75, x₂ = -1
x₁ = 4.5, x₂ = 0.5
x₁ = 0.187, x₂ = 1.187
x₁ = 0.5 + √3/2 i, x₂ = √3/2 i
x₁ = -1.5 + 3√(3)/2 i, x₂ = -1.5 – 3√(3)/2 i

3․ Լուծել հավասարումները․

x₁ = -1, x₂ = -1.5
x₁ = 3, x₂ = 3
x₁ = 1 x₂ = -4
x₁ = -0.7 + √(11)/2 i, x₂ = -0.7 – √(11)/2 i
x₁ = 18, x₂ = –2

4․ Լուծել հավասարումները․

x₁ = 3, x₂ = 1.5
x₁ = -0.(6), x₂ = -3
x₁ = 1, x₂ = -1.(3)
x₁ = 2, x₂ =-2.5

Հայոց լեզու

1. Ո՞ր շարքի բոլոր բայերն են ա խոնարհման:

1) չեն անշարժացել, շատացող, բարձրացա, վարձած

2) եկած, չեմ մոռանա, արածում է, պիտի գնայիր

3) տված, հասա, կկայունանա, խաղացած

4) դարձող, լեռնանում են, ժպտում եմ, դիմացել է

2. Ո՞ր շարքի բոլոր բայերն են ա խոնարհման:

1) դարձե՛ք, ելա, կջանամ, մի՛ տուր

2) մոռացել եմ, պիտի կարդայինք, ցնծաց, կտոկան

3) կերանք, հոգացող, բարձրացավ, տալիս է

4) պիտի խաղա, ցնցեց, ջանում է, ցոլցլաց

3. Ո՞ր շարքի բոլոր բայերն են ա խոնարհման:

1) մի՛ եկ, հասկացել եմ, զայրացել է, տվեց

2) ասաց, տո՛ւր, դարձի՛ր, դողաց

3) պիտի հուսանք, թողել եմ, գալիս է, վշշում է

4) եղա, հավատալ, խոսող, զղջում է

4. Ո՞ր շարքի բոլոր բայերն են ե խոնարհման:

1) չեն շարժվում, շատանում է, հիշեցի, պարում է

2) հեռացել են, շտապեցի, գովերգեցին, պիտի խոսեիր

3) փակցրած, եղավ, կերանք, վառված

4) վազեց, պատկերելու էր, գոհացի՛ր, կդիմադրի

5. Ո՞ր շարքում  բայի սխալ կազմություն կա:

1) թռչելիս, կարոտած, դիպչող, մոտեցած

2) նստեցնել, սառչած, ուրախացող, խմեցնել

3) փախչելիս, սառչող, կպած, աշխատեցնել

4) փրկված, շփոթեցնել, կառչող, խոսող

6. Ո՞ր նախադասության մեջ բառագործածության սխալ ձև կա:

1) Արշակը փորձել էր Զինայի հետ փախչել արտասահման, բայց ոստիկանությունը նրան բռնել էր և տեղեկացրել Սմբատին:

2) Սարի լանջին բուսած մանուշակները բացել էին աչիկները և ժպտում էին արևին:

3) Բժիշկը պատվիրել էր օրը երկու անգամ դեղ կաթացնել հիվանդի աչքերի մեջ:

4) Գարնանային արևը հալեցրել էր ձյունը, ու վարարած գետերը դուրս էին եկել իրենց ափերից:

7. Ո՞ր նախադասության մեջ բառագործածության սխալ  ձև կա:

1) Երբ փորձում էի նրան հիշեցնել տված խոստումները, չլսելու էր տալիս:

2) Դաշտի խաղաղության մեջ քնքշորեն բուրացող ծաղիկները մի պահ մեղմեցին նրա հոգու ցավը:

3) Անծայրածիր հեռուներում աստիճանաբար մգացող լեռների սուր կատարները ահարկու տպավորություն էին թողնում:

4) Կարդալիս հանկարծ զգում էի, որ կտրվել եմ իրականությունից ու դարձել գրքի հերոսների ուղեկիցը

8. Ո՞ր նախադասության մեջ բառագործածության սխալ ձև կա:

1) Երկրաշարժից տուժած մարդկանց օգնության ձեռք մեկնեց ողջ աշխարհը:

2) Խանութի բացման օրը բոլոր հյուրերին նվիրեցին խոնավեցնող քսուքներ:

3) Կապտավուն նժույգ հեծած ձիավորը ընթանում էր լարված և ուշադիր:

4) Շատ կարդալուց աչքի լույսը պակասել էր, ու ջահել օրերի նման այլևս մի քանի օրում մի գիրք չէր կարողանում ավարտել:ОтветитьОтветить всемПереслать

Car History

Development of the automobile began in 1672 with the invention of the first steam-powered automobile, leading to the first steam car capable of transporting people, built by Nicolas-Joseph Cugnot in 1769.

Inventors began expanding in the early 19th century, creating the de Rivaz engine, one of the first internal combustion engines, and the first electric motor. Later, Samuel Brown tested the first industrially applied internal combustion engine in 1826. A total of two such engines were manufactured.

In the mid 19th century, development was hampered by a backlash against large vehicles, but progress continued with some internal combustion engines. The engine evolved as engineers created two and four stroke internal combustion engines and began using gasoline. The first modern, practical, marketable car for everyday use and the first mass produced car appeared in 1886, when Karl Benz developed a gasoline powered car and produced several identical examples.

Կուզեի լինել: Ռաբին Դրանաթ Թագոր

Առավոտյան ժամը ութը խփում է, և ես մեր նեղ փողոցով ճամփա եմ ընկնում դեպի դպրոց, ամեն օր դեմս ելնում է մանրավաճառը. «Ասե~ղ ու թե~լ, քորո~ց, մատանի~, սիրուն օղե~ր»,-  կանչում է նա: Եվ ստիպված չէ բնավ շտապելու, ստիպված չէ անպատճառ այս կամ այն փողոցում լինելու, ստիպված չէ այսինչ տեղը գնալու և մանավանդ այսինչ ժամին անպայման տուն վերադառնալու:

Կուզեի ես էլ մանրավաճառ լինել, թափառել ամբողջ օրը ճամփաների վրա ու կանչել. «Ասե~ղ ու թե~լ, քորո~ց, մատանի~, սիրուն օղե~ր»:

Երբ իրիկունները  վերադառնում եմ դպրոցից, միշտ հանդիպում եմ պարտիզպանին, որ իր ցանկապատի ետևում հող է մշակում: Բահը ձեռքին` անում է այն, ինչ որ սիրտն  ուզում է` փոշոտում է հագուստները: Եվ ոչ մեկից նկատողություն չի ստանում, երբ արևի տակ վառվում է կամ թրջվում է անձրևից:

Կուզեի ես էլ պարտիզպան լինել, մշակել իմ պարտեզը, և ոչ մեկը իմ փորելը չարգելեր:

Երբ մութն ընկնում է, ու մայրիկս ինձ ուղարկում է անկողին, իմ բաց պատուհանից տեսնում եմ հաճախ մեր փողոցի պահապանին, որն իջնում և բարձրանում է հաստ փայտը ձեռքին:

Փողոցը մութն է ու լռիկ. և հեռվում` ցցի վրա տնկած լապտերը կարծես մի հրեշ լինի` մեկ հատիկ կարմիր աչքով:

Իսկ պահապանի ձեռքին երերում է  լապտերը, որը քարշ է տալիս իր երկար ստվերի հետ ու բնավ անկողին չի մտնում:

Կուզեի ես էլ պահապան լինել, ամբողջ գիշերը քայլել փողոցներով և լապտերովս ստվերները փախցնել

Հարցարան

1. Լրացրու տրված մտքերը.

• «Կուզեի լինել» ստեղծագործության մեջ արտահայտված գաղափարը (հեղինակի ասելիքը) հետևյալն է` որ ամեն ինչ իր ժամանակն ունի։

2. Ստեղծագործության մեջ գտիր կրկնվող արտահայտությունը: Ինչո՞վ է հիմնավորվում այդ կրկնությունը:
3. Բնութագրիր այս ստեղծագործության հերոսին (տարիքը, զբաղմունքը, ի՞նչն է նրան հոգնեցրել, ի՞նչն է նրան գրավում մանրավաճառի, պարտիզպանի, պահապանի մոտ, ի՞նչ է նա երազում և այլն):
4. Շարունակիր ստեղծագործությունը  (1 հատված)` հարազատ մնալով հեղինակի ոճին և արտահայտած գաղափարին:

Սկսիր այսպես` Կուզեի ես էլ ………………… լինել:

Պարապմունք 51

Առաջադրանքներ։

1․ Գտեք ուղղանկյուն եռանկյան ներգնաձիգը ՝ ըստ տրված a և b էջերի ա) a=3 սմ, b=4 սմ, բ) a=5 սմ, b=12 սմ։

ա) 5 սմ
բ) 13 սմ

2․ Ուղղանկյուն եռանկյան էջերը 60 սմ և 80 սմ են: Գտնել եռանկյան ներքնաձիգը:

100 սմ

3․ Ուղղանկյուն եռանկյան էջերն են a-ն և b-ն, իսկ ներգնաձիգը ՝ c-ն: Գտեք b-ն, եթե ՝ ա) a=12 սմ, c=13 սմ, բ) a=9, c=15; 

ա) 5 սմ
բ) 12 սմ

4․ Ուղղանկյուն եռանկյան էջը 5 սմ է, իսկ ներքնաձիգը՝ 13 սմ: Գտնել եռանկյան մակերեսը:

32.5 սմ

5․ Ուղղանկյուն սեղանի հիմքերը 13 դմ և 25 դմ երկարություններով հատվածներ են: Փոքր սրունքը 9 դմ է: Հաշվել սեղանի մեծ սրունքը:

15դմ

6․ Մայրիկը բակում ուզում է կառուցել ուղղանկյունաձև ծաղկանոց՝ 6 մ և 8 մ կողմերով: Որքա՞ն պիտի լինի ծաղկանոցի անկյունագիծը, որպեսզի այն ունենա ուղղանկյան ձև:

10 մ

7․ Շեղանկյան անկյունագծերը 14 սմ և 48 սմ են: Հաշվել շեղանկյան կողմը:

25սմ

8․ Քառակուսու կողմը 25 սմ է: Հաշվել քառակուսու անկյունագիծը:

625սմ

9․ Հավասարասրուն եռանկյան հիմքը 20 սմ է, իսկ սրունքը՝ 26 սմ: Հաշվել հիմքին տարված բարձրությունը:

24 սմ

10․Հավասարասրուն եռանկյան սրունքը 17 սմ է, իսկ հիմքը ՝ 16 սմ: Գտեք հիմքին տարված միջնագիծը:

15 սմ

11․ Ուղղանկյուն եռանկյան էջը 15 սմ է, իսկ ներքնաձիգը՝ 25 սմ: Հաշվել երկրորդ էջի երկարությունը:

20 սմ

12․ Ուղղահայաց պատին հենած է սանդուղք: Սանդուղքի երկարությունը 50 մ է: Սանդուղքի ծայրը, որը հենված է գետնին, գտնվում է պատից 30 մ հեռավորության վրա: Հաշվել, թե գետնից ի՞նչ հեռավորության վրա է գտնվում սանդուղքի երկրորդ ծայրը:

40 մ

ՑԱՆԿԱՆՈՒՄ ԵՄ: Խորխե Բուկայ

Ցանկանում եմ, որ ինձ լսես՝ առանց դատապարտելու։
Ցանկանում եմ, որ արտահայտվես՝ առանց ինձ խորհուրդ տալու։
Ցանկանում եմ, որ ինձ վստահես՝ առանց ինչ-որ բան պահանջելու։
Ցանկանում եմ, որ ինձ օգնես՝ առանց իմ փոխարեն լուծել փորձելու։
Ցանկանում եմ, որ իմ մասին հոգաս՝ առանց ինձ նվաստացնելու։
Ցանկանում եմ, որ ինձ նայես՝ առանց ինձնից ինչ-որ բան կորզելու։
Ցանկանում եմ, որ ինձ գրկես՝ բայց չխեղդես։
Ցանկանում եմ, որ ինձ ոգեշնչես՝ առանց ստիպելու։
Ցանկանում եմ, որ ինձ աջակցես՝ առանց իմ փոխարեն պատասխանելու։
Ցանկանում եմ, որ ինձ պաշտպանես, բայց չխաբես։
Ցանկանում եմ, որ ինձ մոտիկ լինես, բայց անձնական տարածք թողնես։
Ցանկանում եմ, որ իմանաս իմ բոլոր անդուր գծերը։ Ընդունես և չփորձես դրանք փոխել։
Ցանկանում եմ, որ իմանաս… որ կարող ես ինձ վրա հույս դնել Անսահմանորեն:

Հարցարան

1.  Կա՞ միտք, որի հետ համաձայն չես: Եթե կա, հիմնավորիր առարկությունդ:
   Ցանկանում եմ, որ իմանաս իմ բոլոր անդուր գծերը։ Ընդունես և չփորձես դրանք փոխել։
   Այս տողերի հետ համաձայն չեմ որով հետև եթե քեզ հարազատ մարդու մոտ ինչ որ վատ սովորություն կա պետք է ինչքան հնարավոր է նրան փոխես
2. Շարունակիր այս շարքը՝ հարազատ մնալով ոճին:
   Ցանկանում եմ, որ դու լռես երբ շատ բան կա ասելու:
   Ցանկանում եմ, որ աղոթես երբ տագնապնե տիրել հոգիտ:
   
   

Ապրիլի 17

Հայոց պատմություն , Էջ 180-182, կատարել 1-5-րդ առաջադրանքները /գրավոր/

1. Ինչ բարեփոխումներ իրականացվեցին 19-րդ դարի 2-րդ կեսին Ռուսաստանում։ Ինչու ցարիզմը հայերի նկատմամբ ուժեղացրեց ազգային ճնշման քաղաքականությունը։ Արևմտահայության վիճակը Օսմանյան կայսրությունում։

Ալեքսանդր II կայսրը իրականացրեց բազմաթիվ բարեփոխումներ, ամենանշանավորը 21 միլիոն ճորտերի ազատումն էր։
1861 թվականի գյուղացիական կանոնադրություններով ճորտերը ազատ արձակվեցին, ինչը համարվում է 19-րդ դարի Ռուսաստանի պատմության ամենանշանակալի իրադարձությունը։ Դրանով սկիզբ դրվեց հողատեր ազնվականների մոնոպոլ իշխանության վերջին։ 1860-ական թվականներին իրականացվեցին այլ սոցիալ-տնտեսական բարեփոխումներ, որոնք բարձրացրեցին Ռուսաստանի կառավարության վստահությունը ժողովրդի և միջազգային կառույցների մոտ։ Էմանսիպացիան բերեց քաղաքներում աշխատուժի առաջարկի մեծացման, արդյունաբերությունը սկսեց զարգանալ, միջին խավը մեծացավ։

Մի խումբ հայրենասեր հայեր ցանկանում էին Ռուսաստանի հովանու տակ ստեղծել Արևելյան Հայաստանի ինքնվարություն ։ Հայաստանը պետք է ունենար իր դրոշը , զինանաշանը , օրենքները ։ Բայց Ռուսաստանը իհարկե չընդունեց դա ու հայերի նկատմամբ սկսեց ճնշումներ անել ։
Օսմանյան կայսրությունում հայերի վիճակը վատ էր ու ճնշված , նրանք ոչ մի իրավաունք չունեին ։

2. Թվարկեք երեք հոսանքները։ Ներկայացրեք արևմտահայ սահմանադրական շարժումը։ Որոնք էին Զեյթունի 1862 թ․ ապստամբության պատճառները։

XlX դ երկրորդ կեսին Եվրոպայում տեղի ունեցող հեղափոխությունները ազդեցություն ունեցան Հայաստանի տնտեսության և քաղաքական կյանքում: Հայ մտավորականներին հուզում էր հայ ժողովրդի ազատագրության, եկեղեցու, հայոց լեզվի և Հայաստանի ապագայի խնդիրները: Այդ պատճառով սկսեցին ձևավորվել քաղաքական հոսանքներ, դրանցից էին պահպանողականությունը, ազատականությունը և ազգայնականությունը: Պահպանողականության ներկայացուցիչները ցանկանում էին վերականգնել հայոց թագավորությունը, պահպանել հայ եկեղեցու դերը, հին հայերենը՝ գրաբարը, հայ նահապետական բարքերը: Պահպանողականները համոզված էին, որ հայ ժողովուրդի ապագան ազգային արժեքների պահպանության մեջ է և դեմ էին եվրոպական արժեքների ընդօրինակմանը:
Ազատականները մեծարում էին եվրոպական ազատական գաղափարները: Նրանք պայքարում էին, որպեսզի փոխեին հասարակական և մշակութային կյանքը, ավանդական դպրոցն և եկեղեցին: Ազատականները միշտ քննադատում էին հին նահապետական բարքերը, իսկ ամենասուր քննադատությունը արվում էր եկեղեցու պաշտպանների վերաբերյալ: Նրանք չէին գնահատում հայ եկեղեցու ազգային-մշակույթի դերը: Ազատականները պահանջում էին ժողովրդից, որպեսզի հրաժարվեին գրաբարից և խոսեն այնպիսի մի լեզվով, որ հասանելի լինի ամբողջ աշխարհին: Ազգայնականության ղեկավարն էր մեծ ժողովրդավար Միքայել Նալբանդյանը: Նալբանդյանը համոզված էր, որ հայ և եվրոպական արժեքային համակարգը համապատասխանեցնելու համար պետք է լուծվի ապստամբության ճանապարհով: Նա եղավ ազգային հեղափոխական ժողովրդական ուղղության հիմնադիրը: Ազգայնականները ողջունում էին Զեյթունի 1862 թ ապստամբությունը և իրենց օգնությունը առաջարկեցին զեյթունցիներին: Ազգայնականների գաղափարը տարածվեց հայ ժողովրդի մեջ 1880-ականներին և այստեղից էլ առաջացան ազգային կուսակցություններ:

1860 թվականի ազգային սահմանադրությունը  արևմտահայերի  կրոնահամայնական կյանքը կարգավորող կանոնադրություն է։ Ընդունել է Կ. Պոլսի հայոց պատրիարքարանը 1860 թվականի մայիսի 24-ին։ Սակայն սուլթանական կառավարությունը մոտ 3 տարվա ձգձգումից հետո և էական կրճատումներով այն վավերացրել է միայն 1863 թվականի մարտի 17-ին։ 1853 թվականին Կ. Պոլսի հայ համայնքի ներկայացուցիչներից ընտրված մարմինների՝ Ազգային, Հոգևոր և Գերագույն ժողովների համաձայնությամբ կազմվել է Ուսումնական խորհուրդ, որի անդամներ Նահապետ Ռուսինյանը, Գրիգոր Օտյանը, Նիկողայոս Պալյանը, Սերովբե Վիչենյանը , Կարապետ Ութուճյանը, Գրիգոր և Մկրտիչ Աղաթոն եղբայրները 1857 թվականին մշակեցին կրոնական, ազգային, մշակութային, հասարակական կյանքին վերաբերող կանոնադրություն։

1862թ․ ամռանը՝ Մարաշի նորանշանակ Ազիզ փաշայի սադրանքով Զեյթունի հայ և մահմեդական բնակչության միջև ծագեցին հողային վեճեր։ Իսկ հուլիսի վերջին դրանց հետևեց նաև հրետանիով զինված օսմանյան 12-հազարանոց զորքի և չերքեզական, թուրքմենական և թուրքական միացյալ հարձակումը։ Թշնամու գերակշիռ ուժերի ճնշման տակ շրջակա գյուղերի բնակչությունը նահանջեց և կենտրոնացավ Զեյթուն գյուղաքաղաքում։ Ապստամբությունը գլխավորում էին Շովրոյան, Սուրենյան, Յաղուրյան և Նորաշխարհյան տոհմերի իշխանները․ ընդհանուր ղեկավարությունը ստանձնում էր Մկրտիչ Յաղուբյանը։ Օգոստոսի 2-ին Ազիզ փաշայի զորքերը մի քանի ուղղություններով լայնածավալ գրոհ ձեռնարկեցին Զեյթունի վրա։ Թուրքերի բոլոր գրոհները հետ մղվեցին։ Զեյթունցիները հաճախ թակարդ էին սարքում և մեծ թվով կորուստներ պատճառում հակառակորդին։ Թուրքերը կորցնելով 2000 մարդ և իրենց ունեցած հրանոթները, դիմում են փախուստի։ Լեռնականների կորուստը կազմում էր մոտ 600 մարդ։
Ազիզ փաշային փոխարինած Աշիր փաշան պաշարում է լեռնագավառը։ Նապոլեոն III կայսեր անունից Ֆրանսիայի դեսպանը պահանջում է դադարեցնել լեռնագավառի պաշարումը։ Բարձր դուռը, վախենալով եվրոպական միջամտությունից, գնում է փոխզիջման։ Հաշտության կնքմանը նպաստում է նաև հայոց պատրիարքը, որին անհանգստացրել էր հայերի՝ կաթոլիկություն ընդունելու պատրաստակամությունը։
Զեյթունի 1862թ․ պստամբությունը խոշոր ազդոցություն ունեցավ հայ ազատագրական շարժման հետագա ընթացքի վրա։

3. Որ պատերազմի հետ կապված, որ պայմանագրերով միջազգային դիվանագիտության մեջ մտավ հայկական հարցը։

1878թ․ փետրվարի 19-ին Սան Ստեֆանոյում կնքվեց ռուս֊թուրքական հաշտության պայմանագիր, որով Ռուսաստանին էին անցնում Կարսը, Ալաշկերտն ու Բայազետը և Սև ծովի առափնյա շրջանները։ Կարինը և Բասենը վերադարձվում էին Օսմանյան տերությանը, և այստեղ ապրող հայ բնակիչները նորից հայտնվում էին թուրքական վրեժխնդրության վտանգի առջև։ Սան Ստեֆանոյի պայմանագրի 16֊րդ հոդվածով միջազգային դիվանագիտության մեջ առաջին անգամ ձևակերպվեց հայկական հարցը։ Դրանով սուլթանական կառավարությունը պարտավոր էր Արևմտյան Հայաստանում բարեփոխումներ անցկացնել և ապահովել հայերի անվտանգությունը։
1878թ․ հունիսին Բեռլինում գումարվեց վեհաժողով՝ ռուս թուրքական հաշտության պայմանները քննարկելու նպատակով։ 16-րդ հոդվածի փոխարեն Բեռլինի պայմանագրում մցվեց 61-րդ հոդվածը։ Այն նույնպես թուրքական կառավարությանը պարտավորեցնում էր հայկական մարզերում բարեփոխումներ անցկացնել և ապահովել հայերի անվտանգությունը, բայց բարեփոխումների հսկողությունը դրվելու էր ոչ միայն Ռուսաստանի, այլև վեհաժողովի մասնակից բոլոր պետությունների վրա։ Պայմանագիրը նախատեսում էր ռուսական զորքերի անհապաղ դուրսբերում գրաված տարածքներից։ «Հայաստան» հասկացության փոխարեն պայմանագրում հայտնվել էր «հայաբնակ մարզեր» բառակապացությունը։ Ռուսաստանին էին մնում միայն Կարսն ու շրջակայքը, իսկ Ալաշկերտն ու Բայազետը վերադարձվում էին Թուրքիային։

4. Թվարկեք հայտնի խմբակները։ Պարզաբանեք ազգայյին կուսակցությունների ստեղծման անհրաժեշտությունը։

1780-80-ական թվակաների զատագրական պայքարը արդյունավետ կազմակերպելու համար անհրաժեշտ էր ստեղծել ազատագրական խմբակներ՝ կուսակցություններ

• Արմենակյան կուսակցությունը ստեղծվեց 1885թ Վասպուրականի Վան քաղաքում, երեք ազգային գործիչներ կողմից (Խրիմյան, Պորտուգալյան, Ավետիսյան)։ Արմենականների հիմնական նպատակն էր արևմտահայության ազատագրումը և հայկական հարցի լուծումը։
• Հնչակյան կուսակցությունը ստեղծվել է 1887թ․ Եվրոպայում սովորող մի շարք հայ ուսանողների կողմից (Ավետիս Նազարբեկյան,Ռուբեն Խանազատ,Մարո Վարդանյան)։ Նրանք հայկական հարցի լուծումը տեսնում էին հայրենիքի առանձին մասերի միավորման, ամբողջական պետականության վերաստեղծման մեջ։ Այդ նպատակով նրանք ցույցեր, զինված ելույթներ էին կազմակերպում Հայաստանում։
• Հայ հեղափոխական դաշնակցությունը հիմնադրվեց 1890թ․ Թիֆլիսում Քրիստափոր Միքայելյանի, Սիմոն Զավարյանի,Ստեփան Զորյանի կողմից։ Նրանց հիմնական նպատակը ևս Արևմտյան Հայաստանի ազատագրումն էր։

Հայդուկային շարժումը

Սուլթան Աբդուլ Համիդ II-ի արյունալի վարչակարգի պատճառով ստեղծվեց հայդուկային կամ ֆիդայինների շարժումը։ Ֆիդաինները վրիժառուներ էին, որոնք ապրում էին հեռավոր անտառներում, լեռներում և խմբերով պայքար ծավալում թուրքերի ու քրդերի դեմ։ Առաջին ֆիդայիններից էին՝ Մարգար Վարժապետը, Արաբոն, Թորոս Ծառուկյանը, Աղբյուր Սերոբը, Գևորգ Չաուշը, Հրայր Դժոխքը, Անդրանիկ Օզանյանը։

Հրայր Դժոխք կամ Ուրվական   (Արմենակ Մամբրեի Ղազարյան) եղել է  հայդուկապետ, ռազմական տեսաբան, Արևմտահայ ազատագրական պայքարի մեծագույն ղեկավարներից մեկը, Հայ Հեղափոխական Դաշնակցության անդամ։

5. Ով էր հայերի ցեղասպանական ծրագրի առաջին հեղինակն ու իրագործողը։
Ցեղասպանական ծրագրի առաջին հեղինակն ու իրագործողը Թալեաթ Փաշան էր։

Զեյթունի հերոսամարտ

1895 թ․ հոկտեմբերին թուրքերի դեմ մարտեր սկսեցին Զեյթունում։ Ղազար Շովրոյանի և Գարուն Աղասու գլավորությամբ զեյթունցիները զինթափեցին թուրքական կայազորը, գրավեցին պահակտունը և մեծ քանակությամբ զինամթերք։ Շուտով Զեյթունի վրա շարժվեց թուրքական երկու բանակ, և մինչև դեկտեմբերի 13 տևած մարտերում ծանր կորուստներ կրելով՝ թուրքերը նահանջեցին։ Մեծ տերությունների միջնորդությամբ 1896թ․ հունվարի 30֊ին Հալեպում կնքվեց հաշտություն հայերի և թուրքերի միջև։ Թուրքերը պարտավորվեցին զորքերը հետ քաշել Զեյթունից։ Բռնություններ չգործադրել ապստամբության մասնակիցների նկատմամբ, երաշխավորել նրանց գույքի ապահովությունը։ Զեյթունում կառավարիչը պետք է լիներ եվրոպացի, իսկ պաշտոնյաները՝ հայեր։ Փոխարենը հնչակյան գործիչները պարտավորվում են զենքը հանձնել և եվրոպացի դիվանագետների օգնությամբ հեռանալ Զեյթունից։

Վանի Հերոսամարտ
Ինքնապաշտպանական կռիվներ տեղի ունեցան նաև Վանում։ 1896թ․ հունիսի 3-ին թուրքական ուժերը ներխուժեցին քաղաք։ Հայերը՝ Մկրտիչ Ավետիսյանի գլխավորության կատաղի դիմադրություն ցույց տվեցին։ Վանում ևս եվրոպացիների միջնորդությամբ հաշտություն կնքվեց։ Թուրքական իշխանությունները խոստացան պաշտպաններին թույլատրել անարգել անցել Պարսկաստան։ Սակայն դրժեցին իրենց խոստումը և Պարսկաստանի սահմանագլխին հարձակվեցին վանեցիների վրա։ Վանում և շրջակայքումում թուրքերը սպանեցին մոտ 20000 մարդու, ավերեցին մի շարք շինություններ և ոչնչացրեցին բազմաթիվ ձեռագրեր։

Սասունի հերոսամարտ

Ընդհանուր ապստամբությունը նախատեսվում էր սկսվել 1905թ․ ամռանը Սասունում։ Ամբողջ Այսրկովկասում ծավալվում է Սասունին օգնելու շարժում։ 1903թ․ ամռանը Թորգոմի «Մրրիկ» ձիավորների խումբը հասնում է նշանակման վայր։ Նույն տարվա աշնանը Սասունի Գելի Գուզան գյուղում ստեղծվում է ինքնապաշտպանության ղեկավար մարմին՝ Անդրանիկի գլխավորությամբ, որի անդամներ էին Մուրադը, Սմբատը, Սեպուհը։ 1904թ․ գարնանը թուրքական 10000-անոց զորքը և մի քանի հազար զինված քրդեր պաշարում են Սասունը։ Նրանց դիմագրավում են 200 հայդուկներ և 1000 զինված սասունցիներ։ Ապրիլի 1-ին թշնամին միաժամանակ հարձակվում է հարավային և հյուսիսային կողմերից։ Թուրքական հրամանատարությունը առաջարկում է հայերին զենքը վայր դնել, սակայն Անդրանիկն ու Հրայրը պատասխանում են, որ զենքը վայր կդնեն միայն մայիսյան բարենորոգումների ծրագրի իրականացման դեպքում։ Ապրիլի 13-ի կատաղի մարտերում զոհվում է Հրայրը։ Ապրիլի 22-ի թշնամին միայն մեծ զոհերի գնով է կարողանում գրավել Գելի Գուզանը, սակայն կռիվները շարունակվում են մինչև մայիսի կեսերը։ Սասունի 1904 թ․ ապստամբությունը ավարտվեց հայերի պարտությամբ։

Հայոց պատմություն ,Էջ 184-185, ներկայացնել 10 ամենակարևոր իրադարձությունները և հիմնավորել:

Առաջադրանք 2

Հայոց պատմություն , Էջ 183-184, կատարել 5-10-րդ առաջադրանքները /գրավոր/

Հայոց պատմություն ,Էջ 186-187, ներկայացնել 10 ամենակարևոր իրադարձությունները և հիմնավորել: